اعمال ماهها و فصول در طب سنتی
ماه فروردين(آزار)
در آن شب و روز پاك و زمين نرم مي‌شود واستيلاي بلغم از بين مي‌رود و خون به هيجان مي‌آيد بنابراين در اين ماه از غذاها، گوشتهاي لطيف و تخم مرغ و شربت رقيق شده به آب كه دستور امام عليه السلام است مي‌توان استفاده كرد. از خوردن سير و پياز ترشي پرهيز نمود، و خون‌گيري از رگ و حجامت پسنديده است. برخي از مسهل‌ها نيز استفاده مي‌شود. آمار سكته‌ها در اطراف بهار بيشتر مي‌شود و براي جلوگيري از آن به دستورات امام عليه السلام بايد توجه كرد و غلبه خون را كاهش داد.
ماه ارديبهشت ( نيسان)
در اين ماه روزها بلند مي‌شود و مزاج فصل بهار نيرومند مي‌گردد و بادهاي شرقي مي‌وزند خوردن كبابها و گوشت شكار( كه با سركه به عمل آمده) خوب است، عمل حجامت و ماساژ با روغن‌ها و بوئيدن گلها و عطر و گلاب پسنديده است و خوردن آب صبحگاهي صلاح نيست.
خرداد ماه ( ايار)
بادها در اين ماه صاف و لطيف مي‌شود. از خوردن غذاهاي شور و گوشتهاي سنگين مانند گوشت گاو و لبنيات خودداري بايد كرد. استحمام در اول روز خوب است فعاليت زياد با گرسنگي مناسبت ندارد و بهتر است قبل از فعاليت كمي غذا خورده شود.
تيرماه( حزيران)
در اين ماه غلبه بلغم و خون از بين مي‌رود و زمان غلبه صفرا است. در اين ماه از تلاش خسته كننده و گوشت چربي‌دار به مقدار زياد خودداري گردد. همچنين از بوئيدن مشك و غيره ( عطرهاي قوي) منع شده است. در اين ماه مصرف گياهان و ميوه‌جات سبز و خشك مثل خرفه، خيار ـ خيار چنبر و شيرخشت و ميوه‌جات مرطوب ( آبدار) و ترشيها و گوشت بره ( شش ماهه) و بزغاله (يكساله) و مرغهاي خانگي و طيهو و دراج و شير گاو و ماهي تازه و كاسني نافع است.
مرداد ماه( تموز)
گرمي هوا چون شديد مي‌شود آب بدن كم مي‌گردد. خوردن آب سرد ناشتا مفيد است. غذاهاي سرد و مايع و شراب مخصوص امام رضا[1] عليه السلام ضروري است و از اغذيه با هضم آسان و گلها و شكوفه (عطر) خنك و مرطوب مانند ماه قبل استفاده مي‌شود.
شهريور ماه ( آب)
بادهاي مضر براي بدن شدت پيدا مي‌كند و زكام در شبها زياد مي‌گردد و باد ( خشن شمال) مي‌وزد بنابراين بايد از طريق خنكي‌ها و مايعات مزاج را اصلاح كرد. نوشيدن شير( جوشيده) و ماست(با زنيان) مفيد است و از مسهل و مجامعت بهتر است پرهيز نمود. ورزش و مشقت را بايد كم كرد و از بوئيدن گلهاي خنك بهره‌‌‌مند شد.
مهرماه( ايلول)
هوا پاكيزه‌تر مي‌شود و سودا( سردي و خشكي ) به مزاج غلبه مي‌نمايد. خوردن شربت مسهل مناسب و بهتر است بعد از ماهي، خرما و پس از آن همواره آب نوشيد به خصوص در طبع گرم به صلاح بدن است و شيريني جات و انواع گوشتهاي معتدل مانند بزعاله( يكساله) مفيد است. از كباب و سرخ كردني، و خيار و خربزه و گوشت گاو و حمام زياد بايد پرهيز كرد. عطرهاي معتدل بهتر است استفاده شود.
آبان ماه( تشرين اول)
در اين ماه بادهاي مختلف و باد صبا مي‌وزد مصرف دوا و گرفتن خون از رگ بهتر است انجام نشود، مجامعت خوب است، خوردن گوشتهاي چربي‌دار و انار ترش و ميوه‌جات ( هضم كننده) بعد از غذا مفيد است و خوردن گوشت در كنار سالاد و سبزي و غيره بر حسب مزاج خوب است. نوشيدن زياد آب خوب نيست، ورزش در اين ماه خوب است.
آذرماه ( تشرين دوم)
باران درشت فصلي فرو مي‌نشيند. از نوشيدن آب در شب و زياد حمام كردن بايد خودداري كرد، و هر صبح بهتر است يك جرعه آب گرم نوشيد. از خوردن سبزيها و غذاهاي حاوي كرفس و نعنا و تره‌تيزك
بهتر است جلوگيري شود.
دي ماه( كانون اول)
بادهاي تند دراين ماه با سرما زياد مي‌شود. از خوردن خوراكيهاي سرد بايد پرهيز كرد و بجاي آن آب ولرم صبحگاهي وغذاهاي‌گرم شده وگرمي‌ها استفاده مي‌شود. از فصد وحجامت بهتر است خودداري نمود.
بهمن ماه( كانون آخر)
مزاج بلغم در اين ماه توآم با سردي و رطوبت است. گرمي مانند سير و پياز كوهي، كرفس و تره تيزك براي دستگاههاي داخلي مفيد است. استحمام در اول روز و ماساژ بدن با روغنهاي خوشبو( نسترن) و مجامعت خوب است، از شيريني‌جات و ماهي تازه و شير و لبنيات زياد بايد پرهيز كرد.
اسفند ماه( شباط)
در اين ماه بادهاي مختلف مي‌وزد و اواخر آن كم كم علفها سر از خاك بيرون مي‌آورند و باران افزايش مي‌يابد و در زير درختان جاري شده و آب در آنها جمع مي‌شود. در اين هنگام خوردن سير و پياز، گوشت پرندگان و صيد و ميوه‌جات خشك مؤثر است و از خوردن شيريني بايد كم كرد و حركت زياد و ورزش و مجامعت مفيد است.
فصول سال
بهـار
اگر فصل را عبارت از موجود زنده فرض كنيم پائيز و زمستان و تابستان به منزله جسم و بهار جان و روان او است. در آغاز بهار همانطور كه طفل شروع به رشد مي‌كند زمين و پيكر انسان آماده تقويت و ترميم مي‌شود و با نشاط مي‌گردد. در بهار بر اثر كم شدن حرارت كافي از خورشيد بلغم افزايش مي‌يابد و منافذ بدن آماده تبادل يا جبران كمبود عرق مي‌شود باد به آرامي مي‌وزد، خوراكهاي اين ماه از سرخ كردني يا گوشت بريان بهتر است باشد. در آغاز گرما دستور بهداشتي مركب از بيست گرم رازيانه و پوست هليله زرد و شكر سفيد در سه روز ناشتا مصرف مي‌شود.
تابستان
آغاز اين ماه استيلاي بلغم رفته و صفرا مي‌آورد و از عامل صفرازا مثل چربي، گرمي و عوامل خشكي‌زا بايد جلوگيري كرد. منافذ بدن باز مي‌شود و تعريق به سادگي انجام مي‌گيرد كه ورزش زياد بدن را لاغر مي‌كند. مصرف گوشت حيوان چون كيفيت آسان از نظر دفع سموم به واسطه عرق فراوان ندارد در اين زمان مناسب نيست. براي جبران دفع مايعات بدن از ميوه‌جات و سبزيهاي خنك و شيرخشت مي‌توان استفاده كرد. خوردن ترشيها نيز جهت دفع صفرا مفيد است. خيار چنبر( حامل اشعه راديواكتيو) ، آب سرد صبحگاهي سبب سرد شدن بدن به واسطه عكس‌العمل نسبت به معده مي‌شود و كمك به طبيعت در مبارزه با گرمي است و سبب تحريك غدد ترشحي مي‌گردد، در اثر خوردن آب بعد از غذا اشكال هضم ايجاد مي‌شود.
در اواخر تابستان به واسطه گرما اشتهاي زيادي به غذا پيدا نمي‌شود.
به جهت خنكي هوا اشتهاي زيادي به غذا پيدا مي‌شود، در شب به جهت خنكي هوا اشتها كاملاً مهيا است و هواي سرد شب زمينه سرماخوردگي را فراهم مي‌نمايد كه نياز به استراحت دارد و از بخور گشنيز و عناب استفاده مي‌گردد. به طور كلي در آخر اين فصل مزاج بدن در ضعف آشكار و اشتهاي زياد نياز بدن است و با غلبه خشكي مزاج ، اختلالات روحي و رواني افزايش‌مي‌يابد.
پائيز
در اول فصل پائيز كه به واسطه برودت هوا بلغم كمي باقي مانده و صفرا از طغيان افتاده سودا غالب مي‌شود و به واسطه خنكي شبها و افزايش صفرا وارد خون مي‌شود. در اين فصل املاح وارد شده به بدن به صورت رسوب (سودا) قليائي كه شور و تلخ است در مي‌آيد و ترشي خون كم مي‌شود. مصرف مسهل براي دفع مواد زائد خون ضرورت پيدا مي‌كند و به جهت حفظ تعادل خون و جبران كمبود ترشي آن خوردن شيريني جات لازم است. ضرورت مصرف شير و تركيبات ويتامين ب در تجمع صفرا بيشتر است. با خوردن خيار چنبر و خربزه‌هاي شهري كه حامل اشعه هستند و چون مسامات ( منافذ) بدن بسته است اشعه ماوراء بنفش كمتر به بدن مي‌رسد، بدن مستعد تب و لرز مي‌شود و بر عكس غذاي لطيف و گوشت حيوان مفيد است. نيمه پائيز كه اعصاب بدن و گياهان در حال آرامش هستند خوردن چربي و تحريك بدن با غذاهاي چرب آن را از مصونيت برخوردار مي‌كند و از تأثير برودت هوا با گرمي بدن تا حدي جلوگيري مي‌نمايد. بطور كلي خوردن ميوه‌هاي ترش قبل از غذا و شيرين بعد از غذا مفيد است. خوردن آب زياد اعصاب را سست مي‌كند و مواد خواب‌آور هم مثل تره تيزك و كرفس برضعف مي‌افزايد. آشاميدن آب گرم در صبح ضربان قلب را زياد مي‌كند و اعصاب را تقويت مي‌نمايد و جريان خون را كم مي‌كند. احشاء را نرم و اشتها را زياد و هضم را آسان مي‌نمايد اين عمل در آخر پائيز تجويز‌مي‌شود.
زمستان
درآغاز هم كه بادهاي شديد مي‌وزد عصبيت و فشار خون كمتر و زكام و امراض حاصل از سودا بيشتر مي‌شود، غذاهاي بالقوه گرم و ويتامين‌هاي ب مفيد است. تحريك جنسي يا تحريك هيپوفيز و اعصاب تمام بدن را مشغول مي‌سازد و با هر نزديكي ذره‌اي از بدن از نظر مادي و الكتريكي تغيير و تحول مي‌يابد و در صورت افزايش بلغم اگر جايگزيني[1]آن مناسب باشد از سستي اواخر و نيمه زمستان و اوايل بهار جلوگيري مي‌كند و خود دافع بلغم است. مصرف مواد املاح‌دار مثل كرفس و محتوي فسفر و يد مثل شاهي و انواع تره از خشكي و سردي كاسته و ايجاد تعرق و تحريك ترشح غدد و افزايش حرارت سبب نرم شدن استخوانها و ضد عفوني كردن احشاء مي‌شود. ماليدن روغن و ماساژ شكم و استخوانها درحال استراحت با روغنهاي شب بو، زيتون،گل سرخ، به تقويت هاضمه و استخوان كمك مي‌كند. سير، نيز مصرفش هفته‌اي يكبار( شبهاي شنبه) مستحب است و درفصل افزايش بلغم و هنگام فشار خون تجويز مي‌شود مواد سرد در ماههاي آخر نافع است.