نبض شناسي

       تعريف: نبض حركت شريان ها است كه باعث جذب نسيم بارد و ترويح روح حيواني و دفع بخار حارّ دخاني مي گردد.

 

اجزاي نبض :

       هر نبض متشكل از دو حركت انبساط و انقباض است و دو سكون نيز در فاصله تبديل هريك از اين حركات قرار مي گيرد . به مجموعه يك نبض كامل ، نبضه يا قرعه گفته مي شود كه ساده‌ترين جزء قابل لمس آن حركت انبساطي است.

1-      حركت انبساطي : شريان ، خودش را باز مي كند.

2-     سكون انبساطي ( ظاهري ، محيطي ) : وقتي حركت انبساطي به آخر مي رسد.

3-    حركت انقباضي : عكس حركت انبساطي

4-     سكون انقباضي ( باطني ، مركزي ) : زماني كه حركت انقباضي به آخر مي رسد.

 

شرايط بررسي صحيح نبض :

1-       محل معاينه دماي معتدل داشته ، از هرگونه سر و صدا عاري باشد.

2-   از آنجا كه بسياري از بيماران در هنگام معاينه ، بر اثر شرايط محيطي يا يادآوري ناراحتي‌هاي دروني دچار اضطراب مي‌شوند بهتر است پزشك پيش از گرفتن نبض ، از بيمار احوالپرسي كند و پس از برقراري ارتباط عاطفي مناسب ، به بررسي نبض نبض بپردازد.

3-     پزشك و بيمار مستقيم و روبروي هم قرار بگيرند.

4-     هنگام بررسي نبض نبايد بازو و كمر شخص محكم بسته باشد و نيز نبايد چيزي را در دست گرفته باشد.

5-  هنگام گرفتن نبض بايد پزشك و بيمار هردو ساكت باشند و از خيره شدن و نگاه مستقيم به يكديگر پرهيز كنند و بهتر است نبّاض چشم ها را ببندد تا ورودي حواس ديگر كمتر شود و تمركز بيشتري ايجاد گردد.

6-   بهتر است از قبل ، نبض مريض را در حالت سلامت شناخت تا وقتي فرد دچار اختلالي شد بتوان تفاوت را با قبل آن مقايسه كرد.

7-  طبيب نيز بايد در شرايط جسمي و رواني مناسب و معتدل قرار داشته باشد و براي قضاوت باليني دقيق تر و صحيح تر، بايد انگشتان نبّاض از نظر گرمي و سردي، نرمي و سختي، لطافت و غلظت در اعتدال باشد.

 

 

 

عوامل تغيير دهنده نبض :

       عوامل زيادي مي‌توانند سبب تغيير نبض در بيمار يا اختلال در دريافت و تشخيص پزشك از نبض شوند كه بي‌توجهي يا در نظر نگرفتن آنها ممكن است باعث تشخيص اشتباه گردد.

برخي از اين عوامل عبارتند از :

* خشم و غضب

* غم اندوه

* شادي بيش از حد

* پراكندگي خاطر و آشفتگي افكار

* اضطراب و نگراني

* ورزش

* تشنگي ، سيري يا گرسنگي مفرط

* بررسي نبض با فاصله اندك از استحمام

* سردي يا گرمي بيش از حد هوا

 

نحوه بررسي نبض:

1-   بهترين محل براي گرفتن نبض مچ دست مي‌باشد زيرا در لمس اين ناحيه ، بيمار دچار شرم و حيا نمي‌شود و دسترسي بدان نيز آسان است . همچنين شريان مچ دست ( شريان راديال ) برخلاف ساير شريان ها ( مثل شريان كاروتيد و تمپورال ) مملو از بخار و دخان نمي‌باشد امتياز ديگر شريان ساعد، قرار گرفتن آن در نزديكي و محاذات قلب است .

2-   بهتر است بازوي بيمار در حالت آويخته باشد و ساعد نيز با بازو زاويه 90 درجه بسازد و به جايي تكيه نكند و دست معاينه شونده به پهلو و طوري قرار گيرد كه انگشت كوچك به سمت پايين و انگشت شست به سمت بالا باشد.

3-  بايد چهار انگشت پزشك به شكلي روي منطقه انتهاي زند زبرين ( راديوس ) قرار بگيرد كه انگشت سبابه به سمت آرنج و انگشت كوچك به سمت مچ دست معاينه شونده باشد زيرا سبابه در جايي قرار مي‌گيرد كه شريان تازه ظهور پيدا كرده و حركت آن در اينجا ضعيف است و هرچه پايين‌تر مي‌آيد قوي‌تر مي‌شود. با توجه به اينكه گيرنده‌هاي سبابه از همه انگشتان حساس تر و قوي تر است مي‌تواند تغييرات اندك را نيز به خوبي درك كند .

4-  در لمس نبض، اولين نكته‌اي كه طبيب بايد به آن توجه كند اين است كه آيا نبض قوي است يا ضعيف، صلب است يا نرم ؟ اگر نبض قوي و صلب باشد بايد انگشتان را با قدرت بر شريان فشار دهد ( البته نه به قدري كه سبب قطع كامل نبض شود ) و اگر نبض ضعيف و نرم بود فشار متوسطي بر شريان وارد كند.

 

 

اجناس نبض

       هر نبض كامل از ده جنبه قابل بررسي است و براساس هر كدام از اين حالات در مورد وضعيت قواي حيواني و تندرستي يا بيماري فرد قضاوت مي‌شود.

جنس اول : مربوط به مقدار انبساط طولي ، عرضي و عمقي ( ارتفاع ) هر نبض مي شود.

1-       طول نبض : برحسب طول متوسط چهار سر انگشت طبيب ميانه اندام .

·       تقسيم بندي : طويل ، قصير و معتدل

·       دلالت : افزايش و كاهش آن به ترتيب نشانه زياد يا كم بودن حرارت و قوت است.

2-      عرض نبض : بر حسب عرض متوسط سر انگشتان طبيب ميانه اندام.

·       تقسيم بندي : عريض ، ضيّق و معتدل

·       دلالت: نشانه مقدار رطوبت بدن مي باشد و هرچه عرض بيشتر باشد رطوبت بيشتر است .

3-     عمق نبض : بنابر ميزان احساس ارتفاع يا بلندي آن تعريف مي شود.

·       تقسيم بندي : شاهق ( مشرف ) ، منخفض و معتدل

·       دلالت : نشانه اي از ميزان حرارت بدن مي باشد.